-s18.webp){kind=logo}
تاریخچه‌ی الماس کوه نور؛ نماد قدرت و ثروت در تاریخ بشر
الماس کوه نور یکی از مشهورترین و پرابهام‌ترین جواهرات تاریخی جهان است که ردپایش در سرگذشت امپراتوری‌های بزرگ مشرق‌زمین تا دوران استعمار غرب، نشان از نماد قدرت، ثروت و جاه‌طلبی‌های سیاسی دارد. این الماس تاریخی پیچیده و پرماجرا، در طول قرون مختلف دست به دست بین شاهان و امپراتوران هند، ایران، افغانستان و بریتانیا منتقل شده است.
🔹منشاء و ثبت تاریخی
خاستگاه کوه نور به معادن گلکنده در جنوب هند، که از قدیمی‌ترین منابع شناخته‌شده الماس در جهان هستند، بازمی‌گردد. اگرچه تاریخ دقیق استخراج آن مشخص نیست، اما برخی منابع آن را متعلق به قرن سیزدهم میلادی یا حتی پیش‌تر می‌دانند. نخستین ثبت تاریخی مهم مربوط به سال ۱۶۵۶ میلادی است که طی آن، میرزا محمد، وزیر ایرانی در دربار عبدالله قطب‌شاه، این الماس را به شاه‌جهان، امپراتور گورکانی هند، اهدا کرد. (Davis, 2001).
🔹شهرت درخشان؛ نام‌گذاری توسط نادرشاه
در سال ۱۷۳۹، نادرشاه افشار پس از فتح دهلی و تصاحب گنجینه‌های مغول، این الماس را مشاهده کرد و با شگفتی آن را «کوهی از نور» خواند. این تعبیر در تاریخ جاودانه شد و از آن زمان الماس به همین لقب «کوه نور» شناخته گردید(Peacock, 2016).
🔹 مالکیت در هند و امپراتوری مغول
این الماس در ابتدا در اختیار سلسله‌های هندی قرار داشت، از جمله پادشاهان کاکاتیا و بعداً سلسله‌های دکن، ویجای‌نگر و مغول. برای مدت‌ها، کوه نور بخشی از جواهرات سلطنتی امپراتوری مغول بود.در دوران اکبر کبیر و شاه‌جهان، الماس کوه نور در خزانه‌ی سلطنتی مغول‌ها قرار داشت و احتمالاً الماس کوه نورابتدا بر روی تخت‌طاووس (تخت سلطنتی مجلل شاه‌جهان) تعبیه شده بود.(Lorenzen, 2004).
🔹 انتقال به ایران و دوران نادرشاه
در سال ۱۷۳۹، نادرشاه افشار پس از لشکرکشی به هند و فتح دهلی، گنجینه‌های مغول را تصاحب کرد. گفته می‌شود که کوه نوربه همراه دو قطعه الماس دیگر دریای نور (در موزه جواهرات ملی ایران) و مغول کبیر (که جواهرشناسان دنیا معتقدند همان الماس اورلف است که بر روی گرز امپراتوری کاترین دوم روسیه در مجموعه الماس‌های کاخ کرملین نگهداری می‌شود)از طریق نادرشاه به ایران منتقل شد. طبق روایت‌ها، یکی از سربازان محل اختفای کوه نور را فاش کرد و نادرشاه آن را از عمامهٔ محمدشاه مغول پیدا کرد.یکی دیگر از روایت ها که معتبر تر است نادرشاره این الماس را که بر تاج محمدشاه گورکانی می‌درخشید، دید و گفت: «این کوهی از نور است» و از آن تاریخ نام کوه نور بر آن ماند(Axworthy, 2006).
🔹 پس از قتل نادرشاه و نگهداری در افغانستان
بعد ازبه قتل رسیدن نادرشاه در ۱۷۴۷، گنجینه‌های او بین فرماندهان و وارثانش تقسیم شد.الماس کوه نوراز روی تخت پادشاهی کنده و دزدیده شد وتوسط احمدشاه درانی، بنیان‌گذار سلسله‌ی درانی (افغانستان کنونی) از ایران به تاراج رفت و در حدود ۷۰ سال در افغانستان نگهداری شد. بعدها این الماس به طور موروثی به تیمورشاه و سپس به شجاع‌الملک رسید.(Noelle-Karimi, 2014).
🔹 بازگشت به هند و تصاحب توسط سیک‌ها
شجاع‌الملک در اواسط قرن ۱۹ برای پس گرفتن تاج و تختش از پنجاب کمک خواست و در قبال آن، کوه نور را به مهاراجه رانجیت سینگ از امپراتوری سیک داد.(Hopkirk, 1990).
🔹امپراتوری سیک
پس از الحاق پنجاب در سال ۱۸۴۹، در زمان سلطنت ۱۱ ساله ماهاراجه امپراتوری سیک، دولیپ سینگ، که تحت تأثیر سایه حکومت می‌کرد. متحد کمپانی، گلاب سینگ، اولین مهاراجه جامو و کشمیر که قبلاً این سنگ را در اختیار داشت.(Mears, 2005).
🔹 بریتانیا – قرن ۱۹
در پی جنگ دوم انگلیس و سیک‌ها وپس از اشغال پنجاب توسط بریتانیا در ۱۸۴۹دولیپ سینگ،مجبور به قبول «سندِ پنج ماده‌ای ۱۸۴۹ لاهور» شد که بر اساس بند سوم، الماس کوه نور را به کمپانی هند شرقی بریتانیا «تسلیم» کند ، کوه نور به عنوان غنیمت جنگی به خزانه‌ی ملکه ویکتوریا اهدا شد. این الماس در سال ۱۸۵۰ به بریتانیا منتقل شد و سال بعد توسط کمپانی هند شرقی بریتانیا به ملکه ویکتوریا تقدیم گردید.
🔹 بازتراش و نمایش عمومی
وزن اولیه الماس کوه نوردر گذشته ۱۸۶٫۰۶۲۵ قیراط (برابر ۳۷٫۲۱ گرم) وزن داشت که در سال ۱۸۵۴ الماس کوه نور در بریتانیا بازتراش شد تا درخشش بیشتری داشته باشد، اما از اندازه‌ی اصلی آن کاسته و به وزن ۱۰۵٫۶ قیراط(برابر۲۱٫۱۲ گرم) در نمایشگاه‌های عمومی در لندن به نمایش درآمد وامروزه کوه نور مشهورترین الماس غیرقابل ارزش‌گذاری و یکی از بزرگ‌ترین الماس‌های تراش‌خوردهٔ جهان است.(Mears, 2005).
🔹 جواهر سلطنتی بریتانیا
پس از آنکه این الماس سال‌ها بین حاکمان وپادشاهان هندی، ایرانی، افغان، مغول و بریتانیایی دست به دست شد از آن زمان تاکنون، الماس کوه نورجزئی از جواهرات سلطنتی بریتانیا باقی مانده است. این الماس آخرین بارروی تاج ملکه الیزابت ، ملکه مادر (همسر جورج ششم) قرار گرفت و در مراسم تاج‌گذاری‌های رسمی استفاده شد.
💎 کوه نور از نگاه علمی: چرا این الماس خاص است؟
الماس‌ها بر اساس چهار معیار ارزش‌گذاری می‌شوند:
۱. قیراط (Carat):
کوه نور در ابتدا حدود ۱۸۶ قیراط (حدود ۳۷ گرم) وزن داشت، اما در سال ۱۸۵۴ برای افزایش درخشندگی، در بریتانیا بازتراش شد و وزن آن به ۱۰۵.۶ قیراط (۲۱.۱۲ گرم) کاهش یافت.
۲. رنگ (Color):
کوه نور در رده‌ی «الماس‌های نوع IIa» قرار می‌گیرد؛ یکی از نادرترین و شفاف‌ترین انواع الماس، بدون هیچ‌گونه ناخالصی نیتروژن که باعث رنگ در دیگر الماس‌ها می‌شود.
۳. برش (Cut):
بازتراش کوه نور به سبک بریلیانت بیضی شکل انجام شد که در آن زمان برای افزایش درخشش سنگ رایج بود، هرچند باعث از بین رفتن بخشی از وزن اولیه‌ی آن شد.
۴. شفافیت (Clarity):
کوه نور دارای شفافیت فوق‌العاده بالاست که در کنار نادر بودن و تاریخچه‌ی استثنایی‌اش، آن را از دیگر الماس‌ها متمایز می‌کند (Tollman, 2013).
🔹 ادعاهای مالکیت و بحث‌های سیاسی
هند، پاکستان، افغانستان و حتی ایران، همگی ادعای مالکیت بر الماس کوه نور را داشته‌اند و بازگرداندن آن را از بریتانیا خواسته‌اند. با این حال، دولت بریتانیا ادعا می‌کند که این الماس "به طور قانونی" اهدا شده و بخشی از میراث سلطنتی است.الماس کوه نور هم‌اکنون بخشی از جواهرات سلطنتی پادشاهی بریتانیا است که بعد از سرقت از ایران به انگلستان رفت و نمونه جایگزین و بدل آن در برج لندن در بریتانیا به نمایش درآمده است. این الماس جفتِ الماس پرآوازه دریای نور است که هر دو از کهن‌ترین جواهرات شناخته شده در جهان هستند.این الماس درشت سال‌ها میان حاکمان هند، مغولستان، افغانستان، ایران و بریتانیا دست به دست شده‌است.دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا، در سال ۲۰۱۰ با اشاره به معاهده سال ۱۹۷۰ یونسکو که به اعاده میراث فرهنگی مربوط است گفت: «اگر به یکی [از این درخواست‌ها] بله بگویید ناگهان می‌بینید که موزه بریتانیا خالی شده‌است وبه سادگی گفت :کسی پشتیبان آنها نیست متأسفانه باید بگویم که کوه نور همان‌جا که هست می‌ماند»(BBC News, 2010).
منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر:
Axworthy, M. (2006). Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. I.B. Tauris.
Davis, R. (2001). The Mughal Empire: The History of India's Greatest Dynasty. Thames & Hudson.
Hopkirk, P. (1990). The Great Game: On Secret Service in High Asia. John Murray Publishers.
Lorenzen, D.N. (2004). The Mughal Empire. Historical Publishing.
Mears, P. (2005). Royal Diamonds. Antique Collectors' Club.
Noelle-Karimi, C. (2014). State and Tribe in Nineteenth-Century Afghanistan. Routledge.
Peacock, A. (2016). Jewels of the Mughal Court. British Museum Press.
Tollman, L. (2013). Diamonds: The Antoinette Matlins Buying Guide. Gemstone Press.
BBC News (2010). UK PM says Koh-i-Noor diamond will stay in Britain. [Online]
نظری ثبت نشده است